
SPOR GENETİĞİ
Atletik performansta önemli olduğu bilinen dayanıklılık, güç, kuvvet, kas fibril boyutları, kas fibril kompozisyonu, esneklik, sinir-kas koordinasyonu gibi bileşenler genetik şifre ile belirlenir. Bu atletik performansın oluşumu ve gelişimine etki eden kas gücü, kardiyovasküler kapasitesi, nöromüsküler koordinasyonu, dokuların oksijen kapasitesi, antrenman direnci ve sporcu psikolojisi gibi birçok faktörün genlerimiz tarafından kontrol edildiği bilinmektedir.
Spor genetiği çalışmaları, elde edilen genetik veriler sonrasındaki atletik performansın oluşması, geliştirilmesi ve sporcu sağlığının korunmasını hedefleyen bir araştırmayı amaçlar. Bu genlerin yapısal özellikleri size spor hayatınızın nasıl yönlendirilebileceği konusunda ipuçları verir. Güç isteyen sporlara mı daha yatkınsınız yoksa dayanıklılığınızla mı fark yaratacaksınız öğrenebilirsiniz.
Dünyadaki başarılı sporcular üzerinde yapılan bilimsel çalışmalar sonrasında kas yapısı ve kardiyovasküler kapasite ile ilişkili bazı genler saptanmıştır. Kası oluşturan yapılardan birisi olan ve hızlı güç elde edilmesinden sorumlu olan alfa-aktinin üretimini arttıran ACTN3 geni içerisinde meydana gelen genetik değişimlerin kas yapısını dolayısıyla da spor performansını etkilediği bilinmektedir.
Özellikle, ACTN3 geninin 577 noktasında meydana gelen değişimler (R577X) kas yapısını değiştirerek spor performansı üzerinde etkili olur. Bu değişimin gözlendiği kişilerde alfa-aktinin-3 daha az üretilir. Buna bağlı olarak, hızlı güç elde etme özelliği azalır ancak dayanıklılık yönünde bir artış gözlenir.
Ayrıca, ACE gen bölgesinin atletik performans üzerindeki pozitif etkisi ile bu gen bölgesindeki değişimlerin kardiyak kapasite üzerinde etkili olduğu kanıtlanmıştır. ACE gen bölgesinin kısa (delesyon) olduğu kişilerde düşük kardiyak kapasite gözlenmektedir. Aksine, uzun (insersiyon) bir ACE genine sahip bireyler ise yüksek kardiyak kapasiteye sahiptirler.
Günümüzde; kas yapısının belirlenmesi ve kardiyovasküler kapasitenin ortaya konabilmesi için sırasıyla ACTN3 ve ACE genleri incelenerek kişilerin spor performansları ve yatkın oldukları spor branşları önceden belirlenebilir.
Spor genetiği analizi ile:
- Kas hücrelerinin yapısı ile ağırlık kaldırma ve dayanıklılık sporlarına genetik yatkınlık
- Genetik profile göre hangi egzersiz türünde güçlü olunduğu ve avantajlı yönler
- Akciğerler yoluyla oksijeni absorbe etme ve uygun kaslara iletme yeteneğİ
- Oksidatif stres düzeyi, antioksidan ihtiyacı, antioksidan türü
- Koenzim Q10 aktivasyonu
- Sakatlanma riski
- Inflamasyon yanıtı
- İyileşme ve dinlenme fazları
- Maximum performans için kalori dengesi
- Atletik kariyer için stratejik plan oluşturma
Atletik performanstan sorumlu genlerin çalışılması, sporcu olmaya aday kişilerin hem spor branşlarının belirlenmesinde hem de branş içi yönlendirmelerde etkili olacaktır. Ayrıca bu çalışmalar sadece spora yatkınlık veya bireysel antrenman programlarının geliştirilmesinde değil, ani sporcu ölümleri gibi istenmeyen olaylarla karşılaşılmaması veya en aza indirgenmesi içinde bu alanda yapılacak çalışmalar oldukça önemlidir.
Performans Çeşidi | Çalışılan Genler | Performans Çeşidi | Çalışılan Genler | |
Fiziksel Performans | ACE | Düşük Oksijen Yanıtı | HIF1A | |
Kas Gücü | ACTN3, ACVR1B | Oksijen Kapasitesi | VEGFA | |
Egzersiz Performansı | ADRB2 | Güç ve Dayanıklılık Kapasitesi | NOS3 | |
Kan Basıncının Düzenlenmesi | AGT | Kemik ve Kas gücü | VDR | |
Enerji Metabolizması | AMPD1 | Aerobik Performans | PGC1A | |
Vasküler Fonksiyon | BDKRB2 | Kas Gelişimi | IGF | |
Kas Enerji Metabolizması | CKM | Sportif Yetenek | MTHFR |