FARMAKOGENETİK

Farmakogenetik, kişinin sahip olduğu genetik özellikler ile kullanmakta olduğu ilaçlar arasındaki etkileşimi ve bu doğrultuda kişilerin ilaçlara karşı verdikleri tepkilerin değişkenliğini inceleyen bilim dalıdır. Bildiğimiz üzere hepimizin bedeni ilaçlara farklı tepkiler vermektedir. Bunun sebebi bireyler arasındaki genetik varyasyonlar ve dolayısıyla sentezlenen enzimlerdeki farklılıklardan dolayı ilaçların eliminasyon hızı ve/veya metabolizmasının kişiden kişiye değişmesinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle aynı hastalığı bulunduran bireyler arasında kullanılan ilaç dozu, bazılarına yetersiz gelirken bazılarına da gereğinden fazla gelerek toksik etki yapabilmektedir. İlaçlara karşı hassas ya da dirençli olduğumuzu ve nasıl bir yanıt vereceğimizi genetik olarak değerlendiren bu testlere Farmakogenetik Testler denir. Farmakogenetik testler, hastanın yaşı, ağırlığı, eşlik eden diğer hastalıkları, kullandığı diğer ilaçlar, genel sağlık durumu ve çevresi ile ilgili genetik bilgi vermektedir. Farmakogenetik testlerin sonucunda kişinin hangi ilacı kullanıp kullanmayacağı, uygun ilaç dozu, doğru ilaç aralığı ve etkin tedavi girişimi önceden belirlenmiş olur. Kanser tedavisinde önemli faydalar sağlayan bu ilaçların hangi hastalarda etkili olacağının belirlenmesinde yine bu testler ön plana çıkmaktadır. Bu durum özellikle meme, kolon, akciğer kanserleri ve GIS tümörleri ile malign melanom tedavisi için geliştirilmiş olan yeni ilaçların kullanımı için öncesinde genetik testlerin yapılması standart hale gelmiştir. Bununla beraber psikiyatrik hastalıklar ve kalp hastalıkları için kullanılan ilaçlarda önemlidir.

Belirli ilaçların tedavide uygulanmasından önce farmakogenetik test yapılarak ilaç toksisitesi önceden anlaşılabilmektedir. İlaçların güvenli ve etkin kullanımı üzerinde rolü olabilecek herhangi bir genetik değişimi tespit etmek üzere farmakogenetik testlerin uygulanması tavsiye edilmektedir.

Genetik varyasyonlar;

• Vücuda alınan ilacın emilimini yavaşlatabilir ya da hızlandırabilir,
• Metabolize edilme hızını değiştirerek ilacın etkisini azaltabilir ya da toksik etkiye yol açabilir,
• İlacın planlanmış olan etki yeri reseptörleri üzerinde değişiklik yaratarak yetersiz faydalanıma neden olabilir,
• İlacın emilim sonrasında vücuttan atılma yeteneğinde farklılıklar geliştirebilir.

Tüm bu genetik varyasyonlar, hastaların ilaçlara olan bireysel yanıtlarının yaklaşık %40’ından, ilaca bağlı yan etkilerin ise %50 kadarından sorumludur. Dolayısıyla uygulanacak tedavi ve girişimlerin farmakogenetik test sonuçları doğrultusunda hastaya özgü olarak planlanması hem tedaviye yanıtın etkinliğini destekler hem de ortaya çıkabilecek yan etkilerin sıklığını büyük oranda azaltır.

Farmakogenetik testler hangi amaçlarla kullanılır?

• Bireye ve genetik özelliklere özgü tedavi planı yapmak,
• Tedavi için kullanılması planlanan “en iyi ilacın uygun” dozunu belirlemek,
• Bir ilaca iyi yanıt veren ve vermeyen hastaları ayırt edebilmek,
• İlaç konsantrasyonlarının plazma veya dokularda toksik düzeye ulaşacağı önceden belirlenebilen hastalarda önlem almak,
• İlaç-gen ilişkisi standart uygulamanın dışında olabilecek ilaç gereksinimlerini en aza indirmek,
• Hastanın belirli ilaçlardan beklenmedik sonuçlar alması ile ilgili bir aile veya kişisel geçmişi var ise gerekli önlemleri almak,
• Hastanın birden fazla tedavi alması durumunda kullanılacak İlaçların birbirleri ile olan etkileşimleri hakkında kişiye yaşam boyunca rehber olabilecek genetik bilgiyi sağlayabilmek.